Numizmatyka (z gr. νομισματική) to jedna z nauk pomocniczych historii. Zajmuje się badaniem monet, banknotów i innych znaków pieniężnych pod względem historycznym, estetycznym, a także technicznym. Podstawowym zadaniem numizmatyki jest kolekcjonowanie oraz klasyfikowanie monet, datowanie monet, analiza znaków menniczych połączona z analizą ikonograficzną, ustalanie kręgu użytkowników danych monet, zdefiniowanie dodatkowych funkcji monet, wytłumaczenie oraz interpretacja faktów czy procesów dziejowych.
Chronologiczny podział numizmatyki dzieli się na
- grecki,
- celtycki,
- rzymski,
- bizantyjski
- Dalekiego Wschodu
- Średniowieczny
Numizmatyka grecka
Wśród monet wybijanych przez starożytnych Greków niektóre emisje cieszą się obecnie, jako dzieła sztuki najwyższej klasy, zasłużonym uznaniem. Grecy przyczynili się do rozpowszechnienia pieniądza monetarnego. Okres pierwszy – archaiczny, trwał od poł. VII w. do ok. 480 r. p.n.e. Monety wybijano wówczas w greckich koloniach założonych przez przybyszów z Chalkis (np. w Naxos), a od ok. połowy VI w. rozpoczęło się mennictwo południowych kolonii doryckich W okresie drugim – zwanym przejściowym (ok. 480-413 p.n.e.), zapowiadający znakomity rozkwit „stylu pięknego”, pojawiać się zaczynają sygnatury rytowników: Eumenesa, Sosiona czy Euainetosa.Okres trzeci (413-346 p.n.e.) to czas największego rozwoju artystycznego monet sycylijskich, kiedy to wybijano w Syrakuzach i Agrygencie znakomite dekadrachmy sygnowane imionami Kimona, Parmenidasa czy MyronaOkres czwarty (354-317 r. p.n.e.) i następne (317-po 210 r. p.n.e.) to czas postępującego upadku mennictwa sycylijskiego.
Numizmatyka celtycka.
Mennictwo celtyckie stanowi dość szczególny fragment historii pieniądza. O ile systemy monetarne Greków i Rzymian wywarły zasadniczy wpływ na całe mennictwo europejskie to monety celtyckie zanikły wraz ze zniszczeniem niezależności plemion celtyckich. Numizmatyka celtycka nie była też wytworem jednolitego organizmu państwowego i kulturowego. Czynnikiem, który przeważał w numizmatyce celtyckiej była imitacja monet greckich oraz rzymskich.
Numizmatyka Rzymska.
Powstawały w niej monety przeznaczone wyłącznie na rynek lokalny, wybijane w brązie oraz niskowartościowym srebrze (pomijając okazjonalnie wybijane monety złote i drobne ołowiane). Na awersach występuje z reguły portret władcy z legendą przekazującą jego imię, na stronach odwrotnych natomiast przedstawiono bogaty katalog motywów ze świata religii, mitologii i historii. Główny krąg tematyczny związany był z władcą i jego rodziną. Na rewersach monet zaobserwować możemy liczne personifikacje (jak np. Aleksandria) oraz różnorodne bóstwa, zarówno egipsko-greckie jak i grecko-rzymskie.
Numizmatyka bizantyjska.
Monety Bizancjum wyróżniają się od rzymskich pod wieloma względami. Są bardzo charakterystyczne. Przeważały monety złote i duże brązy, rzadziej spotykane były srebrne krążki. Na prawie wszystkich monetach pojawiał się znak religijny, krzyż.
Numizmatyka Dalekiego Wschodu.
Monety te w przeciwieństwie do innych okresów w numizmatyce, w większości są odlewane. W początkowej fazie ich wytwarzania formy do odlewu były wykonane z gliny. W późniejszym czasie zaczęto stosować technikę odlewu w formach piaskowych, co pozwoliło na lepszy przepływ metalu i dokładniejsze odwzorowanie rysunku monet. Bite monety keszowe pojawiły się dopiero w 1911 roku. Tradycyjnie monety były odlewane z miedzi, brązu bądź żelaza. W II połowie XIX wieku zaczęto stosować stop, składający się z 3 części miedzi i 2 ołowiu. Są również znane monety keszowe srebrne i złote, są one jednak bardzo rzadkie. Monety keszowe uważa się za najdłużej pozostające w obiegu monety na świecie. Ostatnie powstały tuż przed upadkiem cesarstwa chińskiego w 1911 roku, ale w nieoficjalnym obiegu pozostawały, aż do połowy XX wieku. Wiele wybitnych kolekcji tych monet zgromadzili dyplomaci ( głównie ze Stanów Zjednoczonych) stacjonujący na placówkach w Azji Wschodniej. Ich poszukiwania sprowadzały się do przeglądania monet w sklepach i na targowiskach.
Numizmatyka średniowieczna.
Danie obywatelom nowej, solidnej i ujednoliconej monety, spełniającej wymogi pełnowartościowego środka płatniczego. Na drugim miejscu wymienić należy funkcję manifestacyjną nowo wprowadzonych monet, czyli chęć przekazania za ich pomocą konkretnych treści dotyczących osoby władcy. Stąd jego dbałość zarówno o wysoką jakość kruszcu (dobra moneta = silny panujący), jak i wygląd stempli. Wszystkie monety z tych okresów są bardzo wiekowe, co za tym idzie są również cennymi okazami i najczęściej znajdują się w posiadaniu muzeów oraz największych kolekcjonerów. Numizmatycy z wielkim zapałem rozmawiają na temat wcześniejszych monet bowiem to o nich, można dyskutować godzinami. Jest to temat który nigdy się nie kończy.
